محاسبه استهلاک اموال در نرم افزار حسابداری

استهلاک دارایی به معنی کاهش کیفیت، کمیت یا ارزش یک دارایی است و در واقع معیاری برای دوام یک دارایی ثابت است. در حقیقت استهلاک دارایی معادل واگذاری ارزش آن ها به محصول تولید شده توسط آنها است.

در واقع انتظار می‌رود با گذشت زمان، کارایی و بهره‌وری دارایی‌های ثابت که به طور مستمر از آن استفاده می‌شود، کاهش یابد.

محاسبه استهلاک دارایی در واقع ارزیابی میزان دوام است و ارزش خالص دارایی را نشان می‌دهد و یکی از عوامل مهم در تعیین بهای تمام شده کالاها و در نتیجه محاسبه سود در حسابداری مالی مجموعه‌ها است.

استهلاک چیست؟ (Depreciation)

همانطور که می‌دانید هنگامی که دارایی را خریداری می‌کنیم، هرسال که از عمر دستگاه می‌گذرد، قیمت آن دستگاه کمتر می‌شود؛ به این کاهش ارزش دارایی طی سال، هزینه استهلاک می‌گویند.

استهلاک در حسابداری به چه معناست؟

استهلاک در لغت به معنای کاهش یافتن ارزش و کارایی و یا کیفیت کارکرد یک دارایی در مدت زمان استفاده از آن است. به بیان دیگر، استهلاک معیاری برای سنجش مدت استفاده مفید از یک دارایی ثابت (مشهود) است.

در حسابداری استهلاک یک دارایی به معنای سرشکن کردن قیمت تمام شده آن دارایی در زمان خرید، به سال‌های عمر مفید آن است. به این ترتیب، با مستهلک نمودن یک دارایی در هر سال، ارزش مصرف شده آن دارایی طی سال مذکور و ارزش باقیمانده آن، جهت اتخاذ تصمیمات مدیریتی محاسبه می‌شود.

بر اساس بند 5 و 51 استاندارد حسابداری شماره 11، فرآیند استهلاک دارایی های ثابت مشهود از زمان آماده شدن آن برای استفاده، یعنی زمانی که دارایی در مکان و شرایط لازم برای بهره‌برداری است، آغاز می‌شود.

علل استهلاک چیست؟

عوامل هزینه استهلاک را می‌توان به دو دسته عوامل فیزیکی و کاربردی تقسیم نمود:

• عوامل فیزیکی

  • گذشت زمان
  • خرابی دستگاه بر اثر استفاده
  • پوسیدگی و زنگ‌زدگی

• عوامل کاربردی

  • عدم کافی بودن دستگاه در تولید و استفاده بیش از حد آن
  • از مد افتادگی دستگاه به‌خاطر وجود دستگاه‌هایی با امکانات بیشتر

فاکتورهای موثر در تعیین هزینه استهلاک

هزینه استهلاک یک دارایی تابعی از عوامل زیر است:

• بهای تمام شده در زمان خرید
• عمر مفید دارایی
• ارزش اسقاط
• استهلاک انباشته
• ارزش دفتری

بهای تمام شده دارایی در زمان خرید

فرمول محاسبه بهای تمام شده بصورت زیر می باشد:

عمر مفید دارایی

عمر مفید یک دارایی بر اساس موارد زیر سنجیده می‌شود:

• مدت زمانی که یک واحد تجاری از یک دارایی استفاده می‌کند
• تعداد محصولات تولید شده توسط آن دارایی
• خدماتی که در فرآیند استفاده از دارایی، انتظار تحصیل آن را داریم

ارزش اسقاط (ارزش قراضه)

ارزش دارایی پس از اتمام عمر مفید آن

استهلاک انباشته

مجموع مبالغ ثبت شده برای استهلاک یک دارایی از زمان خرید آن تا پایان سال جاری، استهلاک انباشته نامیده می‌شود.

به زبان ساده‌تر می‌توان استهلاک انباشته را کل هزینه استهلاک دارایی مورد نظر از ابتدا تا سال مورد نظر معرفی نمود.

ارزش دفتری

تفاوت بهای تمام شده دارایی و استهلاک انباشته، ارزش دفتری دارایی در سال مورد نظر است.

هزینه استهلاک در صورت های مالی

هزینه استهلاک، یک هزینه غیرنقدی در صورت‌های مالی است که نشان‌دهنده این است که چه مقدار از ارزش دارایی فیزیکی طی یک دوره استفاده شده است.

باید بدانیم که هزینه استهلاک بر صورت گردش وجوه نقد به‌خاطر خاصیت غیرنقدی بودن استهلاک اثرگذار نیست.

تأثیر هزینه استهلاک در ترازنامه به صورت تجمعی (استهلاک انباشته) نشان داده شده و مقدار آن از دارایی‌های ثابت کسر می‌شود. از سوی دیگر استهلاک با کاهش سود، باعث کاهش حقوق صاحبان سهام می‌گردد.

هزینه استهلاک در صورت سود و زیان

در واقع هزینه استهلاک در صورت سود و زیان برای به دست آوردن سود عملیاتی می‌باشد. در صورت سود و زیان، استهلاک بر اساس ماهیت مورد استفاده از دارایی به یکی از سه عنوان هزینه فروش، هزینه اداری و یا هزینه ساخت کالای فروش رفته ارائه می‌شود و به‌عنوان یک هزینه، قبل از مالیات اثر می‌گذارد، همچنین باعث کاهش سود و در نهایت کاهش مالیات پرداختنی می‌شود، در واقع سپر مالیاتی ایجاد می‌کند.

هزینه استهلاک در بودجه

همانطور که می‌دانید، یکی از عوامل حیاتی شرکت، بودجه آن شرکت می‌باشد.

اگر بتوانیم هزینه‌های شرکت را کنترل نماییم، بالطبع می‌توانیم با تولید بیشتر درآمد بیشتری کسب کنیم. در حسابداری به کمک محاسبه استهلاک می‌توانیم کالاهایی که در اثر گذشت زمان میزان زیادی از ارزش خود را از دست می‌دهند، شناسایی کنیم و از آنها کمتر استفاده کنیم یا آن‌ها را از رده خارج کنیم تا بتوانیم بیش‌تر تمرکز و بودجه خود را صرف تولید و طراحی محصولات نماییم.

روش های محاسبه استهلاک در حسابداری

محاسبه هزینه استهلاک یک دارایی به روش‌های مختلفی امکان پذیر است. در هر یک از این روش‌ها نحوه تخصیص بهای تمام شده دارایی به سال‌های مختلف عمر مفید آن، متفاوت است؛ اما در نهایت در همه این شیوه‌ها، بهای تمام شده استهلاک پذیر دارایی، تا پایان عمر مفید آن مستهلک خواهد شد.

بر اساس اصل ثبات رویه در حسابداری، تغییر روش محاسبه استهلاک یک دارایی در دوره‌های مالی مختلف امکان پذیر نیست. بلکه در یک واحد اقتصادی موظف است همواره از یک روش برای محاسبه استهلاک هر یک از دارایی های خود استفاده نماید.

تغییر در روش محاسبه استهلاک، با رعایت برخی اصول و شرایط امکان پذیر است. همچنین این تغییر روش باید در یادداشت‌های توضیحی ضمیمه صورت‌های مالی به وضوح نشان داده شود و میزان اثر تغییر روش بر اقلام سود و زیان و ترازنامه افشا گردد.

طبق بند 9 دستورالعمل مقررات وضوابط اجرایی هزینه استهلاک دارایی ها و هزینه تاسیس موضوع ماده ۱۴۹ اصلاحی قانون مالیاتها، روش‌های قابل قبول سازمان مالیاتی برای محاسبه هزینه استهلاک عبارتند از:

• روش خط مستقیم
• روش مانده نزولی
• روش تعداد تولید

نکته: تا این لحظه، جدیدترین جدول استهلاکات جدول اصلاحی ارائه شده در بخشنامه 200/96/174 مورخ 96/12/28 است.

فرمول محاسبه استهلاک خط مستقیم

در این روش که ساده‌ترین روش استهلاک یک دارایی است، فرض بر این است که در هر دوره زمانی یکسان، منافع یکسانی از یک دارایی به دست می‌آید. در نتیجه استهلاک یک دارایی در تمامی سال‌های عمر مفید آن یکسان در نظر گرفته می‌شود. به عبارت دیگر، در اين روش مبلغ استهلاك پذير دارايی طی دوره عمر مفيـد تعيـين شـده در جـدول اسـتهلاكات به طور مساوی در هر سال مستهلك می‌گردد.

فرمول محاسبه استهلاک به روش خط مستقیم عبارت است از:

فرمول محاسبه استهلاک مانده نزولی

در اين روش ميزان استهلاك هر سال با اعمـال نـرخ تعيـين شـده در جـدول اسـتهلاكات نسـبت بـه مانده ارزش دفتری دارايی محاسبه می‌شود.

محاسبه استهلاک بر اساس این روش، تا هنگامی که مانده ارزش دفتری دارایی به کمتر از 5 درصد بهای تمام شده آن برسد، ادامه می‌یابد؛ در نهایت کل مانده ارزش دفتری در سال بعد به صورت یکجا قابل استهلاک خواهد بود.

در روش مانده نزولی استهلاک در سال‌های اول بیشتر از سال‌های بعد در نظر گرفته می‌شود. به بیان دیگر، تولید یک واحد محصول، دارایی را در سال اول بیشتر مستهلک می‌کند تا سال‌های بعد.

فرمول محاسبه استهلاک به روش مانده نزولی عبارت است از:

نکات:

1. محاسبه هزینه استهلاک در این حالت، نیازمند جدول استهلاکات ارائه شده توسط سازمان مالیاتی است.

2. در این روش میزان استهلاک در سال‌های اول، تقریبا دو برابر روش خط مستقیم است.

فرمول محاسبه استهلاک تعداد تولید

روش استهلاک میزان تولید، برای دارایی‌هایی که عمر مفیدشان با فرسودگی فیزیکی محدود می‌شود و نه با منسوخ شدن، کاربرد دارد. در اين روش استهلاك هر سال، بر مبنای ميزان محصول توليدی نسبت به كل ظرفيت توليـد دارايـی محاسبه می‌شود.

در واقع با تولید هر واحد محصول، به همان میزان از منافع خدمتی دارایی کاسته می‌شود. در نتیجه در این روش، استهلاک دارایی بر اساس تعداد محصولات تولید شده محاسبه می‌شود.

در این روش محاسبه استهلاک، ابتدا باید میزان استهلاک دارایی برای تولید یک واحد محصول محاسبه شود.

به این ترتیب فرمول استهلاک دارایی ها به روش میزان تولید عبارت است از:

فرمول محاسبه استهلاک ساعات کارکرد

برای برخی دارایی‌ها، استهلاک بر اساس تعداد ساعات کارکرد آن دارایی محاسبه می‌شود.

در واقع به ازای هر ساعت کارکرد این دارایی‌ها از منافع خدمتی آنها کاسته می‌شود. در این روش محاسبه استهلاک، ابتدا باید میزان استهلاک دارایی برای تولید یک واحد محصول محاسبه شود.

در نتیجه فرمول استهلاک دارایی ها به روش ساعات کارکرد عبارت است از:

نحوه ثبت سند حسابداری هزینه استهلاک

فارغ از اینکه ما برای محاسبه هزینه استهلاک دارایی ها از چه روشی استفاده می‌کنیم ثبت حسابداری آن به صورت زیر خواهد بود:

بدهکار: هزینه استهلاک

بستانکار: استهلاک انباشته

حساب استهلاک انباشته یک حساب دائمی با ماهیت بستانکار است که مانده آن از سالی به سال بعد منتقل می‌شود.

نحوه ثبت استهلاک انباشته در ترازنامه

استهلاک انباشته در ترازنامه در انتهای بخش دارایی‌های ثابت و به عنوان کاهنده دارایی‌ها قرار می‌گیرد؛ البته گاهی نیز در بخش بدهی‌های غیرجاری به عنوان ذخایر استهلاک قرار می‌گیرد؛ که با توجه به توضیحی که پیش از این مطرح شد، استفاده از کلمه ذخیره برای استهلاک صحیح نیست.

کلام آخر

یکی از اصلی‌ترین اقدامات حسابداران در پایان سال مالی، انجام محاسبات مربوط به استهلاک دارایی ها است.

از آنجا که میزان استهلاک دارایی‌های یک مجموعه بر سود آن مجموعه تاثیرگذار است، محاسبات مربوط به استهلاکات از حساسیت بالایی برخوردار است.

در این مقاله با مفهوم استهلاک و روش‌ها و فرمول‌های محاسبه استهلاک آشنا شدیم؛ همچنین دیدیم که محاسبه هزینه استهلاک دارایی ها، تابع اصول و استانداردهای معین و تعریف شده‌ای است.

از این رو به منظور انجام درست و دقیق محاسبات، استفاده از یک آموزش حسابداری کاربردی، که علاوه‌بر مباحث تئوری به تفهیم عملی موضوعات نیز بپردازد، ضروری است.